Zofia Nałkowska - "Granica"

Zofia Nałkowska (1886 - 1954)

• Urodziła się w Warszawie jako córka znanego naukowca i literata Wacława Nałkowskiego. Wychowała się w środowisku inteligenckim, jej ojciec prowadził dom otwarty, do którego przychodzili ludzie z różnych środowisk. 
• Ukończyła prywatną pensję w Warszawie, stawiała na dalsze samokształcenie, brała udział w zajęciach tajnego Uniwersytetu Latającego.
• Po raz pierwszy wyszła za mąż za literata i nauczyciela - Leona Rygiera - w roku 1904. Małżeństwo trwało do 1918r.
• Drugie małżeństwo z legionistą Janem Jura-Gorzechowskim trwało od 1922 r. do 1929 r.
• Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości organizowała Związek Literatów Polskich, następnie pracowała w Biurze Propagandy Zagranicznej.
• Okupację Niemiecką spędziła w Warszawie.
• Przyjęła mandat posłanki po utworzeniu Krajowej Rady Narodowej.
• Po zakończeniu wojny zaangażowała się w działania Głównej Komisji Badania Zbrodni Niemieckich (w 1950 nazwa została zamieniona na Główna Komisja Badań Zbrodni Hitlerowskich w Polsce).
• Przez całe swoje życie pisała Dzienniki.
• Była kobietą niezwykle inteligentną, uwielbianą, prowadziła błyskotliwe konwersacje z ludźmi z różnych środowisk, cieszyła się powodzeniem wśród mężczyzn. 
• Była propagatorką młodych talentów. 

Granica

Geneza:

• Powstawała w latach 1932-1935.
• Pierwotna nazwa to Schematy, do których włączona została nowela Mieszkanie (powstała na zamówienie grupy literackiej Przedmieście).
• Pisana jest z perspektywy dojrzałej kobiety, która zmaga się z własną biologią.
• Bohaterowie są świadomi ciążących na nich schematów, podejmują z nimi walkę, ale nie mogą od nich uciec.

Zenon Ziembiewicz

• Pochodził ze zubożałej szlachty; jego ojciec - Walerian Ziembiewicz - był zarządcą jednego z folwarku Tczewskich, nie umiał gospodarować majątkiem, zostawiał to żonie. Nie miał jasno sprecyzowanych poglądów politycznych, był konformistą " (...) zasiadali naokoło białego obrusa naprzód oficerowie rosyjscy, później niemieccy, na końcu polscy. Ale sceneria tych uczt niewiele się zmieniała, nawet mundury były podobne. Szło zawsze o to, by ująć sobie gości sercem szczerym i niewymuszoną prostotą."
• Jego rodzice nie byli wykształceni, a pomimo tego uważali się za wielkich państwa; zatrudniali służbę (hipokryzja). Żyli w zakłamaniu, ojciec wielokrotnie zdradzał Joannę, wdawał się w romanse z kobietami niższego stanu; żona wybaczała mu (gest całowania dłoni). 
• Zenon jest świadomy kompleksu boleborzańskiego. Nie chce powielać schematu, podejmuje się walki z nim. "Zenon pragnął rzeczy bardzo prostej: żyć uczciwie. Jego program był minimalny".
• Wdaje się w romans z Justyną podczas lata. Ma wyrzuty sumienia, że zostawił chorą Adelę w chwili, kiedy powinien z nią zostać. 
• Wprowadza niejasności w relacji z Justyną - obiecuje powrót, mając na myśli powrót do kraju z Paryża, kobieta przekonana jest o tym, że wróci do niej jako jej ukochany. 
• Prowadzi podwójne życie. Ma kochankę, która zachodzi w ciążę. Nie daje jej pieniędzy na aborcję, jedynie oddaje wypłatę Katarzyny (matki Justyny). Bogutówna odbiera to jako sugestię usunięcia dziecka. 
• Zenon tłumaczy się przed Elżbietą. Wikła ją w pomoc Justynie. 
• Powiela schemat ojca; nie tylko wchodzi w intymną relację z kobietą niższego stanu, ale i odziedzicza zamiłowanie do polowań, żyje tak, jak jego ojciec. Człowiek jest zdeterminowany, nie ma ucieczki od schematu, kompleksu.

Elżbieta Biecka

• Przyrzekła sobie, że nie wejdzie w związek z mężczyzną. 
• Największym kompleksem są jej relacje z matką, która zostawiła ją na wychowanie ciotce, Cecylii Kolichowskiej. 
• Kompleks porzuconego dziecka.
  
• Konsekwencje kompleksu:
  - Elżbieta jest chłodna w relacjach z ludźmi; Zenon zauważa jej nerwowość, nienaturalne, sztuczne gesty, co go drażni. Wyjaśnia to (ale nie tłumaczy) potrzeby ciepła, które oferuje mu Justyna.
  - Nie potrafi okazywać uczuć, chociaż je ma (zarówno względem ciotki, jak i męża).
• Podejmuje walkę z kompleksem, ale przegrywa ją. Wybacza Zenonowi zdrady.
• Po śmierci Zenona zostawia syna teściowej na wychowanie i wyjeżdża, powielając schemat matki.

Justyna Bogutówna

• Jej matka wdała się w romans z paniczem, co zostaje powtórzone przez nią samą. Szlacheckie pochodzenie Justyny zauważa w jej wyglądzie Żancia.
• Nie chciała pracować fizycznie jak jej matka, ale zmusiła ją do tego sytuacja finansowa. Zaniedbała przez to siebie.
• Przełamuje schemat, przerywając ciążę (czego nie zrobiła jej matka) i podejmuje decyzję o tym, że będzie samodzielna. 
• Konsekwencje:
  - choroba psychiczna, depresja.
  - Zaczyna prześladować Ziembiewiczów.
  - przekracza granicę odporności psychicznej i decyduje się na oblanie Zenona kwasem.
  - ostatecznie trafia do więzienia.

Determinizm

Determinizm biologiczno-środowiskowy - koncepcja według której procesy psychiczne człowieka są zdeterminowane (uwarunkowane) przez biologię i środowisko otaczające go. Zachowania ludzkie wyznaczane są przez czynniki środowiskowe (uwarunkowania genetyczne, instynkty, wychowanie, sytuacja rodzinna)

Istnieją pewne czynniki decydujące o tym, jacy jesteśmy. Człowiek musi być świadomy obciążających go schematów, ale ma wolną wolę i sam decyduje kim jest. Na obraz człowieka składa się zarówno to, co on sam o sobie myśli, jak i to, co widzą inni ludzie. Jest to istota zbyt skomplikowana, by określić ją jednoznacznie. Postrzeganie jednej osoby nigdy nie będzie pełnym odzwierciedleniem złożonej osobowości człowieka. 

"Może to nie jest pozór. Może wszystko jest takie, jak wygląda. I to, czym jesteśmy dla ludzi, jest ważniejsze, niż to, czym jesteśmy we własnych oczach".